Wyobraź sobie uczniów, którzy z zapałem dyskutują nie tylko o tym, co wydarzyło się w ich najnowszej książce przygodowej, ale też o tym, jak bohaterowie odkryli, które wskazówki śledzić, jakie błędy popełnili po drodze i jak zmienili swoją strategię, gdy ich pierwszy plan zawiódł. To właśnie magia, która pojawia się, gdy łączymy naturalny urok opowieści przygodowych z celowym nauczaniem metapoznawczym.
Dlaczego to połączenie jest tak skuteczne?
Nauczanie metapoznania, czyli myślenia o własnym myśleniu, może sprawić, że uczniowie zrobią postępy odpowiadające nawet dziewięciu miesiącom nauki więcej (Education Endowment Foundation, 2025). Mimo to, wielu uczniów ma trudności z zaangażowaniem się w abstrakcyjne rozmowy na temat swoich procesów uczenia się.
Opowieści przygodowe stanowią idealne narzędzie łączące te dwa światy. Dzięki narracjom opartym na wyprawach dzieci uczą się radzenia sobie z trudnymi emocjami i wyborami moralnymi, rozwijając empatię i samoświadomość. Identyfikując się z wyzwaniami i sukcesami bohatera, zyskują głębszy wgląd w siebie i innych (Lee, 2025). Gdy uczniowie śledzą bohaterów, którzy muszą planować swoją podróż, monitorować swoje postępy i oceniać swoje sukcesy, są świadkami kluczowych elementów metapoznania w akcji.
Od książki do klasy:
Jak wdrożyć to w praktyce?
Zacznij od strategicznego pisania opowieści
Dlaczego nie stworzyć książek przygodowych dopasowanych do potrzeb klasy? Można zaprojektować scenariusze, w których bohaterowie stają przed znaczącymi wyzwaniami, rozwiązują zagadki i podejmują przemyślane decyzje. Czy to planowanie wyjścia z trudnej sytuacji, ocena ryzyka czy rozwikłanie tajemnicy – takie momenty naturalnie zachęcają do refleksji i strategicznego myślenia. Dają też bogate możliwości do rozmów metapoznawczych, które bezpośrednio odnoszą się do doświadczeń uczniów.
Podczas czytania warto zatrzymać się w kluczowych momentach i zapytać: „Z jakich informacji bohater korzysta, podejmując decyzję?”; „O czym może teraz myśleć, planując swoją strategię?” Takie pytania pomagają uczniom dostrzec procesy myślowe w działaniu.
Równoległe rozwiązywanie problemów
Strategie metapoznawcze i samoregulacyjne opierają się na planowaniu, monitorowaniu i ocenianiu własnych sposobów uczenia się (Education Endowment Foundation, 2025). Własnoręcznie stworzone książki przygodowe są pełne zagadek, szyfrów, łamigłówek i strategicznych wyzwań, które przypominają problemy spotykane w nauce.
Gdy bohaterowie w historii napotykają zaszyfrowaną wiadomość lub muszą „rozgryźć” jakiś wzór, można przerwać czytanie i zaprosić uczniów do wspólnego rozwiązania zagadki. Mogą oni rozwiązywać problem razem z bohaterami, a następnie porównać swoje strategie myślenia z tymi, które zastosowali bohaterowie książki.
Refleksja i osobiste powiązania
Po zakończeniu czytania książki przygodowej, nauczyciele mogą prowadzić dyskusje, które wyraźnie łączą podróż bohatera z procesami uczenia się uczniów. Pytania takie jak: „Kiedy w trakcie własnej nauki czujesz się jak bohater stojący przed trudnym wyzwaniem?” lub „Jakie strategie bohatera możesz wykorzystać na lekcji matematyki?”, pomagają uczniom przenieść wnioski z fikcyjnego świata do rzeczywistości szkolnej.
Metapoznawcza magia w praktyce
Piękno tego podejścia tkwi w jego naturalnej atrakcyjności. Uczniowie nie mają poczucia, że uczą się abstrakcyjnych strategii – po prostu zanurzają się w opowieści, które już kochają. A dzięki rozmowom i aktywnościom rozwijają kluczowe umiejętności: rozpoznawanie momentów, gdy czegoś nie rozumieją; umiejętność szukania pomocy lub zasobów; dostosowywanie podejścia, gdy pierwotna strategia zawodzi.
Niezależnie od tego, czy pracujemy z niechętnymi czytelnikami, których wciąga ekscytująca wyprawa, czy z zaawansowanymi uczniami analizującymi złożone decyzje bohaterów — książki przygodowe oferują wiele punktów wyjścia do rozwoju metapoznania. Kluczem jest świadome podkreślanie procesów myślowych w opowieściach i wspieranie uczniów w rozpoznawaniu tych samych procesów w ich własnej nauce.
Łącząc nieodparty urok narracji przygodowych z systematycznym nauczaniem metapoznania, wyposażamy uczniów zarówno w narzędzia, jak i motywację, by stać się bardziej świadomymi i strategicznymi uczniami, a cała podróż staje się przyjemnością dla wszystkich zaangażowanych.
Źródło
Chartered College of Teaching. (2024, November 12). Metacognition: books, resources and teaching tips I’ve found useful. Research Hub. https://my.chartered.college/research-hub/metacognition-books-resources-and-teaching-tips-to-help-students-know-themselves-as-learners/
Education Endowment Foundation. (2025, May 21). Metacognition and self-regulation. Teaching Learning Toolkit. https://educationendowmentfoundation.org.uk/education-evidence/teaching-learning-toolkit/metacognition-and-self-regulation
Lee, S. (2025, May 28). Quest narratives in children’s lit. Number Analytics. https://www.numberanalytics.com/blog/quest-narratives-childrens-literature