Metapoznanie znajduje się w centrum zainteresowania naszego projektu, a także jest tematem przewodnimi naszego bloga, ze względu na jego wpływ na rozwój uczniów oraz na uczenie się przez całe życie. Ale skąd wywodzi się to pojęcie i jak stało się kluczowym elementem nowoczesnego nauczania?
Początki metapoznania
Pochodzenie metapoznania pozostaje trudne do jednoznacznego określenia. Niektórzy badacze doszukują się jej korzeni u greckich filozofów, takich jak Platon1, jednak zainteresowanie tą koncepcją znacznie wzrosło od XX wieku. Chociaż John Flavell często jest uznawany za osobę, która w latach 70. XX wieku wprowadziła pojęcie metapoznania, to jego podstawy można prześledzić już w pracach z początku XX wieku. Francuski pedagog Alfred Binet (1905) badał „psychologię ortopedyczną”, która miała na celu wzmocnienie umiejętności myślenia w odpowiedzi na rygorystyczne zasady ówczesnego szkolnictwa. Później, w 1961 roku, Komisja ds. Polityki Edukacyjnej Stanów Zjednoczonych wezwała do opracowania programów nauczania, które rozwijałyby umiejętność krytycznego myślenia uczniów, co odzwierciedlało rosnące zainteresowanie procesami poznawczymi.
Badania nadal się rozwijały, a pod koniec XX wieku metapoznanie zostało ustrukturyzowane wokół trzech głównych podejść:
- Nauczanie ogólnych umiejętności myślenia
- Nauczanie umiejętności myślenia specyficznych dla danego przedmiotu
- Integrowanie umiejętności myślenia w całym programie nauczania
Ta zmiana podkreśliła potrzebę zreformowania polityki edukacyjnej oraz priorytetowego traktowania metapoznania w badaniach i praktyce dydaktycznej.
Metapoznanie w XXI wieku
Wiek XXI przyniósł wiele wyzwań wymagających elastycznych metod uczenia się i nauczania. Gwałtowny rozwój wiedzy, napędzany przez technologie informacyjno-komunikacyjne (TIK) i cyfrowe nauczanie, zmienił sposób, w jaki uczymy. Kluczowe umiejętności XXI wieku skupiają się obecnie na takich kompetencjach, jak: krytyczne myślenie, kreatywność i samokontrola.
Te potrzeby zostały dodatkowo przyspieszone przez pandemię COVID-19, która podkreśliła pilną potrzebę zmian w edukacji, w szczególności potrzebę samodzielnego uczenia się. Nagłe przejście na zdalne nauczanie ujawniło nierówności w dostępie do technologii i nauczania, co wzmocniło znaczenie umiejętności metapoznawczych w samodzielnej i samokształceniowej nauce.
Metapoznanie a europejska polityka edukacyjna
Unia Europejska uznała znaczenie umiejętności metapoznawczych w edukacji. W 2000 roku strategia lizbońska wprowadziła kompetencje kluczowe, w tym „umiejętność uczenie się”, jako niezbędne do tego, by uczniowie mogli rozwijać się i odnosić sukcesy zarówno w szkole, jak i w życiu. W zaleceniu Rady Unii Europejskiej z 22 maja 2018 roku2, ponownie podkreślono, że uczenie się przez całe życie jest kluczowe w przygotowaniu uczniów do szybko zmieniającego się świata.
Wyzwania i szanse w szkołach europejskich
Podczas gdy kraje europejskie dążą do osiągnięcia wspólnych celów edukacyjnych, nadal istnieją znaczne różnice w funkcjonowaniu szkół (liczba uczniów w klasie, liczba obowiązkowych lat nauki, metody nauczania, itp.). Ponadto, wyniki uczniów często są również powiązane z ich pochodzeniem społeczno-ekonomicznym3, co jasno pokazuje, że systemy edukacyjne muszą być bardziej inkluzyjne.
Jednocześnie badania takie jak TALIS (2018), ujawniły, że umiejętności takie jak samoocena i samodzielne uczenie się nie są powszechnie nauczane w wielu europejskich szkołach i klasach, mimo że ich korzyści dla indywidualnych wyników uczniów zostały już udowodnione. Promowanie takiego podejścia w szkołach mogłoby pomóc wszystkim uczniom stać się bardziej pewnymi siebie i refleksyjnymi uczniami.
Przyszłość metapoznania w Europie
Chociaż nadal brakuje jednolitego europejskiego podejścia do metapoznania, rośnie zainteresowanie jego wdrożeniem. Europejskie inicjatywy, takie jak projekt CogniQuest, dostarczają nauczycielom i uczniom praktycznych zasobów do wspierania samokształcenia w różnych kontekstach edukacyjnych.
Aby w pełni wykorzystać potencjał metapoznania, niezbędna jest dalsza współpraca między nauczycielami, decydentami i badaczami. Wzmocnienie praktyk metapoznawczych w europejskich szkołach może dać uczniom możliwość stawania się autonomicznymi i samodzielnymi uczniami, co pozwoli im lepiej radzić sobie z wyzwaniami XXI wieku.
Warto przeczytać
Council Recommendation on Key Competences for Lifelong Learning. European Education Area. https://education.ec.europa.eu/focus-topics/improving-quality/key-competences.
DEPP. (2023). Education in Europe: Key figures 2022, 4th edition. https://www.education.gouv.fr/education-europe-key-figures-2022-378422.
European Commission. (2019). Directorate-General for Education, Youth, Sport and Culture/ Key competences for lifelong learning. Publications Office, https://data.europa.eu/doi/10.2766/569540.
Georghiades, P., (2004). From the general to the situated: three decades of metacognition. International Journal of Science Education, 26(3), 365-383. DOI: 10.1080/0950069032000119401.
OECD. (2023). PISA 2022 Results (Volume I): The State of Learning and Equity in Education, PISA, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/53f23881-en.
Schleicher, A. (2023). PISA 2022: Insights and Interpretations. OECD.
Vincent-Lancrin, S., Cobo Romaní, C. and Reimers, F. (eds.) (2022). How Learning Continued during the COVID-19 Pandemic: Global Lessons from Initiatives to Support Learners and Teachers. OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/bbeca162-en.
- Georghiades, P., (2004). From the general to the situated: three decades of metacognition. International Journal of Science Education, 26(3), 365-383. DOI: 10.1080/095006903200011940. ↩︎
- Council Recommendation on Key Competences for Lifelong Learning. European Education Area. https://education.ec.europa.eu/focus-topics/improving-quality/key-competences. ↩︎
- OECD. (2023). PISA 2022 Results (Volume I): The State of Learning and Equity in Education, PISA, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/53f23881-en. ↩︎