Ο όρος «μεταγνώση» αναφέρεται στην ικανότητα ενός ατόμου να σχεδιάζει, να παρακολουθεί, να αξιολογεί και να προσαρμόζει τη μαθησιακή του συμπεριφορά ώστε να αντιμετωπίζει πιο αποτελεσματικά τις προκλήσεις. Για τους μαθητές, η κατοχή μεταγνωστικών δεξιοτήτων σημαίνει ότι μπορούν να αναγνωρίζουν τις δικές τους γνωστικές ικανότητες, να κατευθύνουν τη μάθησή τους, να αξιολογούν την απόδοσή τους, να κατανοούν τι οδήγησε στις επιτυχίες ή τις αποτυχίες τους και να μαθαίνουν νέες στρατηγικές.
Οι μεταγνωστικές δεξιότητες είναι χρήσιμες σε όλα τα μαθήματα, καθώς βελτιώνουν τον τρόπο που μαθαίνει κανείς, παρά το τι μαθαίνει. Είναι επίσης διδακτέες. Γι’ αυτό, οι δάσκαλοι όλων των μαθημάτων πρέπει να βοηθούν τους μαθητές τους να τις αναπτύξουν.
Παρόλο που η μεταγνώση αφορά τον έλεγχο της μάθησης από τους ίδιους τους μαθητές, ο δάσκαλος παίζει σημαντικό ρόλο στο να τους βοηθήσει να αναπτύξουν δεξιότητες και στρατηγικές για να το επιτύχουν. Συνιστάται η διδασκαλία της μεταγνώσης να γίνεται παράλληλα με το περιεχόμενο του μαθήματος, αντί για ξεχωριστές «συνεδρίες εκμάθησης» ή «δεξιοτήτων σκέψης».
Ολόκληρο το μάθημα πρέπει να είναι δομημένο με τρόπο που να επιτρέπει στους μαθητές να εξασκούν μεταγνωστικές στρατηγικές. Γενικά, τα μαθήματα χρειάζεται να χωρίζονται σε τέσσερα στάδια: Εσύ, Σχέδιο, Δράση και Ανασκόπη.
- Το στάδιο «Εσύ» περιλαμβάνει την έναρξη του μαθήματος, όπου οι μαθητές εξετάζουν την προηγούμενη γνώση τους για ένα θέμα και τυχόν στρατηγικές που έχουν χρησιμοποιήσει για να το μάθουν.
- Στο στάδιο «Σχέδιο» καθορίζεται ένας στόχος μάθησης. Ο στόχος πρέπει να είναι σαφής και συγκεκριμένος.
- Στο στάδιο «Δράση» οι μαθητές εκτελούν την εργασία, παρακολουθώντας την πρόοδό τους. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αναδεικνύονται σημεία που δεν κατανοούν, καθώς η αναγνώριση της σύγχυσης είναι βασικό μέρος της μάθησης.
- Τέλος, στο στάδιο «Ανασκόπηση» (συνήθως στο τέλος του μαθήματος) οι μαθητές ανασκοπούν τι έμαθαν, αξιολογώντας πόσο επιτυχημένη ήταν η στρατηγική τους. Πόσο επιτυχημένη ήταν η στρατηγική τους στην επίτευξη του μαθησιακού τους στόχου; Τι πήγε καλά και τι όχι; Τι θα μπορούσαν να κάνουν διαφορετικά την επόμενη φορά και για ποιους άλλους τύπους προβλημάτων θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν αυτή τη στρατηγική;
Για να μπορέσουν οι μαθητές να αναπτύξουν νέες μεταγνωστικές στρατηγικές, να μάθουν από τα λάθη τους και να στοχαστούν βαθιά πάνω σε όσα έχουν μάθει, οι εργασίες που τους δίνονται πρέπει να είναι δύσκολες (αλλά εφικτές). Εάν οι μαθητές ασχοληθούν με κάτι απαιτητικό, είναι πιο πιθανό να θυμούνται πληροφορίες από αυτή την εργασία στο μέλλον, σε σχέση με κάτι πιο εύκολο. Το βασικό στοιχείο εδώ είναι να ενθαρρύνονται οι μαθητές να περνούν από τις τρεις φάσεις: σχεδιασμό, παρακολούθηση και αξιολόγηση. Το παρακάτω παράδειγμα μπορεί να σας βοηθήσει να κατανοήσετε καλύτερα πώς αυτό φαίνεται στην καθημερινή πρακτική, συγκρίνοντας τη χρήση μεταγνώσης με τη συνηθισμένη εκπαιδευτική διαδικασία χωρίς μεταγνωστικές στρατηγικές.
Παράδειγμα σχεδίου μαθήματος – Μαθηματικά
Σε καθημερινή διδασκαλία:
Σε μια τάξη της Πρώτης Δημοτικού, μια ομάδα μαθητών είχε στη διάθεσή της ένα σωληνάριο Smarties. Τους ζητήθηκε να ανοίξουν το σωληνάριο και να ταξινομήσουν το περιεχόμενο ανά χρώμα. Αφού το έκαναν, τους ζητήθηκε να δημιουργήσουν όσο περισσότερες προσθέσεις μπορούσαν, χρησιμοποιώντας τα χρώματα. Οι μαθητές κατέληξαν με πολλές διαφορετικές πράξεις. Η χρήση της μαθηματικής γλώσσας ήταν θετική, όπως και οι καταγραφές που έκαναν οι μαθητές.
Χρησιμοποιώντας μεταγνώση:
Εάν δώσουμε μεγαλύτερη έμφαση στη στήριξη της μεταγνώσης των μαθητών, τότε το μάθημα θα έπρεπε να ξεκινήσει με μια πιο ανοιχτή ερώτηση, όπως: «Τι μαθηματικά μπορούμε να μάθουμε με ένα σωληνάριο Smarties;». Μπορούμε να δώσουμε στους μαθητές χρόνο να χειριστούν τα Smarties και να σκεφτούν ιδέες. Έπειτα, μπορούμε να επικεντρωθούμε στον σχεδιασμό τους, ζητώντας τους την καλύτερη προσέγγιση στο πρόβλημα. Στη συνέχεια, μπορούμε να συλλέξουμε μια ποικιλία ιδεών από τους μαθητές και να ζητήσουμε από την τάξη να εξετάσει τις καλύτερες. Ενώ εργάζονται πάνω στις ιδέες, ο δάσκαλος μπορεί να ρωτήσει την τάξη (φάση παρακολούθησης):
- Είναι αυτή η καλύτερη προσέγγιση για το πρόβλημα;
- Μπορούν να σκεφτούν έναν διαφορετικό τρόπο;
- Είναι ικανοποιημένοι με τον τρόπο που εξελίσσεται η δραστηριότητα;
Στο τέλος των δραστηριοτήτων, οι μαθητές μπορούν να δώσουν ανατροφοδότηση για το πόσο επιτυχημένοι ήταν και, σε περίπτωση που επαναλάβουν τις δραστηριότητες, αν θα τις προσεγγίσουν διαφορετικά (φάση αξιολόγησης).
Οι βασικές διαφορές ανάμεσα στις δύο προσεγγίσεις είναι ότι η δεύτερη ακολουθεί τις αρχές του σχεδιασμού, της παρακολούθησης και της αξιολόγησης, απαιτεί περισσότερο συνεργατική μάθηση και εντείνει τη σκέψη.
Η ενθάρρυνση της μεταγνώσης στην τάξη είναι ένας τρόπος να διασφαλιστεί ότι οι μαθητές σας μαθαίνουν αποτελεσματικά. Αυτό θα τους βοηθήσει καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους, αναπτύσσοντας την ανθεκτικότητα, τη μνήμη, την αυτογνωσία, τις δεξιότητες λογικής σκέψης και την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων.
Πηγές
Davies, C. (2017, September 10). Master maths with metacognition. Focus Education. https://www.focus-education.co.uk/blogs/blog/master-maths-metacognition
Sword, R. (2021, March 17). Metacognition in the classroom: Benefits & strategies. High Speed Training. https://www.highspeedtraining.co.uk/hub/metacognition-in-the-classroom/