Οι μεταγνωστικές δεξιότητες αποτελούν κλειδί για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και της αυτονομίας στη μάθηση. Είναι οι δεξιότητες που επιτρέπουν στους μαθητές να σκεφτούν για τη σκέψη τους, να αξιολογήσουν πώς μαθαίνουν και να κάνουν προσαρμογές στις μεθόδους τους. Αλλά πόσο έτοιμοι είναι οι μαθητές του δημοτικού να αναπτύξουν αυτές τις δεξιότητες;
Οι μεταγνωστικές δεξιότητες βοηθούν τους μαθητές να κατανοήσουν και να ελέγχουν τη διαδικασία της μάθησής τους. Περιλαμβάνουν την ικανότητα να:
- Προσδιορίζουν τι γνωρίζουν και τι χρειάζεται να μάθουν.
- Επιλέγουν την κατάλληλη στρατηγική για μια συγκεκριμένη δραστηριότητα.
- Παρακολουθούν την πρόοδό τους και κάνουν προσαρμογές όταν κάτι δεν λειτουργεί.
Αυτές οι δεξιότητες δεν είναι έμφυτες, χρειάζονται διδασκαλία και ενίσχυση, ιδιαίτερα σε μικρές ηλικίες.
Παρόλο που οι μαθητές των μεγαλύτερων κυρίως τάξεων του Δημοτικού έχουν τις πρώτες δυνατότητες να αναπτύξουν μεταγνωστικές δεξιότητες, τα παραδοσιακά εκπαιδευτικά συστήματα δεν εστιάζουν συστηματικά σε αυτές. Στις τάξεις, η έμφαση δίνεται συνήθως στην κάλυψη της ύλης και στην επίλυση ασκήσεων, ενώ σπάνια οι μαθητές καθοδηγούνται στο πώς να μαθαίνουν. Αυτό τους αφήνει με περιορισμένες δυνατότητες να κατανοούν τη δική τους διαδικασία μάθησης και να τη βελτιώνουν.
Δεν είναι λίγα τα εκπαιδευτικά συστήματα που καταβάλλουν αξιόλογη προσπάθεια για την ενσωμάτωση των μεταγνωστικών δεξιοτήτων στην παιδαγωγική πράξη. Ας πάρουμε για παράδειγμα το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Στο Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών όλων των τάξεων του Δημοτικού συχνά πέφτουμε πάνω στον όρο «μεταγνώση», γεγονός που καταδεικνύει την αναγκαιότητα καλλιέργειας σχετικών δεξιοτήτων. Για παράδειγμα, στον άξονα «Γραπτός Λόγος – Ανάγνωση» για τις δύο τελευταίες τάξεις του δημοτικού σε επίπεδο δραστηριοτήτων προτείνονται ενδεικτικά «ερωτήσεις που αναπτύσσουν τις μεταγνώσεις (λ.χ. στάδια και τρόποι κατανόησης κειμένου) και τη μεταγλώσσα (σχετικό λεξιλόγιο και ορολογία) του μαθητή» (ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ, 2003). Ακόμα, ενδιαφέρον παρουσιάζει στο βιβλίο δασκάλου της Δ’ τάξης του Δημοτικού η αναφορά σε δυο πολύ σημαντικούς μεταγνωστικούς όρους – μεταγλώσσα και μεταγλωσσικές δραστηριότητες – οι οποίοι εντοπίζονται στο γλωσσάρι του βιβλίου.
Αντίστοιχα παραδείγματα συναντάμε και στη διδασκαλία των μαθηματικών. Στο βιβλίο του δασκάλου της Β’ Δημοτικού αναφέρεται ότι οι μαθητές δεν λύνουν προβλήματα με βάση λέξεις- κλειδιά ή χρησιμοποιώντας τύπους και κανόνες. Μαθαίνουν πώς να τα προσεγγίζουν στηριζόμενοι στη λογική τους και στην ικανότητά τους να σκέφτονται. Μαθαίνουν να αξιολογούν πληροφορίες, να τις συνδυάζουν προκειμένου να επιλέξουν την στρατηγική για να λύσουν το πρόβλημα (όχι απαραίτητα πράξη), να επαληθεύσουν την λύση που βρήκαν χρησιμοποιώντας μια άλλη στρατηγική. Μαθαίνουν να διορθώνουν προβλήματα, να συμπληρώνουν προβλήματα, να κρίνουν αν αυτά έχουν μια ή περισσότερες λύσεις.
Οι μεταγνωστικές δεξιότητες, συνεπώς, βοηθούν τους μαθητές να γίνουν πιο αυτόνομοι και να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση στη μάθησή τους. Ένας μαθητής που γνωρίζει πώς να αξιολογεί και να προσαρμόζει τη στρατηγική του είναι καλύτερα προετοιμασμένος να ανταποκριθεί στις μελλοντικές εκπαιδευτικές προκλήσεις καθώς προχωρά στις βαθμίδες τις εκπαίδευσης, όπου η αυτόνομη μάθηση παίζει σημαντικό ρόλο.
Οι δάσκαλοι και οι γονείς μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη αυτών των δεξιοτήτων με απλές μεθόδους:
- Ενθάρρυνση της Αυτοαξιολόγησης: Ρωτώντας τους μαθητές “Τι καταλαβαίνω και τι χρειάζεται να ξαναδώ;” ή “Τι δυσκολίες αντιμετώπισα;”.
- Χρήση της Ανατροφοδότησης: Βοηθώντας τους μαθητές να εξετάσουν τι έκαναν σωστά και τι μπορούν να βελτιώσουν.
- Καλλιέργεια της Κριτικής Σκέψης: Δημιουργώντας δραστηριότητες όπου οι μαθητές σκέφτονται πώς θα λύσουν ένα πρόβλημα, αντί απλώς να ακολουθούν οδηγίες.
Τα παραπάνω, αλλά και πολλά περισσότερα, στοχεύει να αναδείξει το έργο CogniQuest τόσο μέσα από το θεωρητικό του περιεχόμενο (Οδηγοί) όσο και μέσω των πρακτικών εφαρμογών που προτείνει (toolkits, templates, adventure books, reflection exercises).
Κλείνοντας, θα συμφωνήσουμε ότι η ενσωμάτωση της μεταγνώσης στο δημοτικό σχολείο μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές να γίνουν πιο αποτελεσματικοί και αυτόνομοι. Αν και η προετοιμασία τους σε αυτόν τον τομέα μπορεί να είναι περιορισμένη σήμερα, με κατάλληλη υποστήριξη και καθοδήγηση μπορούν να αναπτύξουν τις δεξιότητες αυτές, θέτοντας τις βάσεις για μια επιτυχημένη μαθησιακή πορεία.
Βιβλιογραφία
- DEPPS-APS Greek Language for Elementary School http://ebooks.edu.gr/ebooks/v2/ps.jsp
- Fourth Grade Language_Teacher’s Book http://ebooks.edu.gr/ebooks/handle/8547/203
- Second Grade Mathematics_Teacher’s Book http://ebooks.edu.gr/ebooks/handle/8547/175